Τρίτη 24 Δεκεμβρίου 2013

Το πρώτο εξοπλιστικό σκάνδαλο



Με αφορμή τη συζήτηση που γίνεται στη Βουλή για το σκάνδαλο της αγοράς των γερμανικών υποβρυχίων, ας θυμηθούμε το πρώτο εξοπλιστικό σκάνδαλο που συνέβη πριν ακόμη από τη δημιουργία του νεοελληνικού κράτους. Ένα σκάνδαλο που διδάσκει και δείχνει πως τα ίδια πράγματα συνέβαιναν όλες τις εποχές. Υπερτιμολογήσεις, καθυστερήσεις στην παράδοση, ελαττωματικά προϊόντα, μίζες. 

Αυτή ήταν ανέκαθεν η ιστορία της αγοράς όπλων από το ελληνικό κράτος. Ένα κράτος που θέλει να πείσει τους πολίτες του ότι είναι ανεξάρτητο, ακηδεμόνευτο και κυρίαρχο κρύβοντας ότι στην πραγματικότητα είναι το ακριβώς αντίθετο: Ένα κράτος βαθύτατα εξαρτημένο, ενταγμένο σε πολεμικές συμμαχίες που δεν το έχουν ωφελήσει σε τίποτε, αντιθέτως του έχουν κοστίσει σε χρήμα και ανθρώπινες ζωές. Ένα κράτος υποχρεωμένο να αγοράζει όπλα από τους "συμμάχους" του την ίδια ώρα που οι "σύμμαχοί" του πουλάνε τα ίδια όπλα στον "άσπονδο εχθρό" του. Ένα κράτος που αποδέχεται ότι τα όπλα αυτά μπορεί να είναι ελαττωματικά, να καθυστερήσει η παράδοσή τους χωρίς συνέπειες και του οποίοι οι λειτουργοί αποδεικνύεται σιγά-σιγά ότι χρηματίζονταν για να επιλέξουν από ποιον "σύμμαχο" θα αγοράσουν όπλα.

Τα στοιχεία για το πρώτο σκάνδαλο εξοπλισμών προέρχονται από το βιβλίο "Ιστορία των Εθνικών Δανείων" του καθηγητή Δημόσιας Οικονομίας Α. Ανδρεάδη που εκδόθηκε το 1904.




Ήταν το 1825, όταν η ελληνική κυβέρνηση - στο μέσο του απελευθερωτικού αγώνα - κατάφερνε να εξασφαλίσει δάνειο από τραπεζίτες του Λονδίνου. Πέρα από το τοκογλυφικό μέρος της υπόθεσης αυτής, το δάνειο ανέλαβαν να διαχειριστούν όχι οι Έλληνες, αλλά μία τετραρχία αποτελούμενη από τους αδελφούς Ρικάρντο που εξέδωσαν το δάνειο και τους φίλους αυτών Ellice, Hobhouse και Burdett. Η τετραρχία αυτή άρχισε να διαχειρίζεται το ελληνικό δάνειο χωρίς να δίνει λογαριασμό στην ελληνική κυβέρνηση και τους αντιπροσώπους της. Ένα από τα πρώτα μέτρα που αποφάσισαν ήταν η παραγγελία πολεμικών ατμόπλοιων από την Αγγλία και την Αμερική


Κατασκευή ατμόπλοιων στην Αγγλία. Εμφάνιση του Κόχραν


Ένα από τα μέλη της τετραρχίας, ο Ellice, πρότεινε να του ανατεθεί έναντι του ποσού των 10.000 λιρών η κατασκευή και ο εξοπλισμός μιας ατμοκίνητης κορβέτας 400 τόνων, η οποία θα ονομαζόταν Καρτερία. Μόλις η πρότασή του έγινε δεκτή, ο Ellice ανέθεσε την κατασκευή της Καρτερίας στον ναυπηγό Galloway, ο οποίος ανέλαβε την υποχρέωση να έχει έτοιμο το πλοίο μέχρι τον Αύγουστο του 1825. Ο ναυπηγός, όμως, καθυστέρησε την κατασκευή του πλοίου και η Καρτερία έφτασε στην Ελλάδα το Σεπτέμβριο του 1826!


Καρτερία

Όπως, όμως, περιγράφει στη συνέχεια ο καθηγητής Ανδρεάδης, αυτά που συνέβησαν με την Καρτερία είναι λίγα σε σχέση με τα υπόλοιπα συμβάντα.

Εκτός από την παραγγελία κατασκευής της Καρτερίας, η τετραρχία αποφάσισε να παραγγείλει στον Galloway άλλα πέντε ατμοκίνητα πλοία αντί του ποσού των 110.000 λιρών, τα οποία θα έπρεπε να είναι έτοιμα μέσα σε 4-5 μήνες. 

Ήδη εγείρονται τρία ερωτήματα: 
α) Γιατί έγινε - εν μέσω πολέμου - παραγγελία κατασκευής νέων πλοίων και όχι αγορά έτοιμων; 
β) Γιατί στην παραγγελία δεν υπήρχε πρόβλεψη ποινικής ρήτρας σε περίπτωση καθυστέρησης παράδοσης της παραγγελίας; 
γ) Γιατί η παραγγελία έγινε προς τον Galloway, του οποίου ο γιος ήταν γνωστό ότι βρισκόταν στην υπηρεσία του Μεχμέτ-Αλή εναντίον του οποίου πολεμούσαν οι Έλληνες; 

Εν πάσει περιπτώσει,  η παραγγελία έγινε και άρχισε η κατασκευή των πλοίων. Την ίδια περίοδο αποφασίστηκε ο διορισμός του Άγγλου ναυάρχου Κόχραν ως διοικητή του ατμοκίνητου στόλου.  Η τετραρχία έπεισε την ελληνική αντιπροσωπεία να υπογράψει συμβόλαιο με τον Κόχραν, με το οποίο αυτός διοριζόταν Ναύαρχος του Επικουρικού Στόλου και εισέπραττε αμοιβή 37.000 λιρών.


Τόμας Κόχραν


Ο Κόχραν, αναλάμβοντας αμέσως υπηρεσία, θέλησε να επέμβει και στην κατασκευή των πλοίων εφαρμόζοντας σε αυτά ένα νέο σύστημα μηχανών που είχε εφεύρει ο ίδιος. Κάτι τέτοιο, όμως, προϋπέθετε τροποποιήσεις στα ήδη ημιτελή σκάφη οι οποίες, όπως αποδείχτηκε από το αποτέλεσμα,  δεν έγιναν καθόλου ή δεν έγιναν όπως έπρεπε.

Συγκεκριμένα, είχαν παραγγελθεί πέντε ατμοκίνητα πλοία, δύο μεγάλα και τρία μικρά. Το ένα από τα μεγάλα, η Επιχείρησις, μόλις βγήκε από τα ναυπηγεία του Τάμεση, άρχισε να βυθίζεται. Διασώθηκε τυχαία από ένα διερχόμενο πολεμικό πλοίο και ρυμουλκήθηκε σε ναυπηγείο του Plymouth, όπου του έγιναν οι αναγκαίες αλλαγές ώστε να μπορεί να πλεύσει με ασφάλεια. Τελικά, έφτασε στην Ελλάδα το Σεπτέμβριο του 1828, αλλά έμεινε σε αχρηστία. Το δεύτερο από τα μεγάλα πλοία, ο Ακαταμάχητος, κάηκε ενώ έπλεε στον Τάμεση κατά τη διάρκεια δοκιμαστικού πλου.

Από τα τρία μικρά ατμόπλοια, ένα μόνο έφτασε τελικά στην Ελλάδα, κατόπιν εορτής. Τα άλλα δύο σάπισαν στα ναυπηγεία του Λονδίνου.

Συνολικά δαπανήθηκαν 160.000 λίρες για έξι πλοία (μαζί με την αμοιβή του Κόχραν), από τα οποία μόνο το ένα πρόλαβε να πολεμήσει και αυτό καθυστερημένα


Ναυπήγηση φρεγατών στην Αμερική

Η ελληνική κυβέρνηση, ήδη από τον Αύγουστο του 1824 είχε αναθέσει στην ελληνική αντιπροσωπεία που βρισκόταν στο Λονδίνο να προμηθευτούν 8 φρεγάτες. Οι αντιπρόσωποι, μαζί με την τετραρχία,  αποφάσισαν, για το σκοπό αυτό, να στείλουν στις Ηνωμένες Πολιτείες το Γάλλο στρατηγό Lallemand. Ο Lallemand έφτασε στη Νέα Υόρκη το Μάρτιο του 1825 και παρήγγειλε από μεγάλο ναυπηγικό συγκρότημα την κατασκευή δύο μεγάλων φρεγατών και έξι μικρότερων με την απαίτηση να είναι έτοιμες μέσα σε διάστημα έξι μηνών.

Η παραγγελία έγινε, δόθηκαν από τους Έλληνες 155.000 λίρες, αλλά οι Αμερικανοί ναυπηγοί άρχισαν να κατασκευάζουν μόνο τις δύο και να μη δίνουν σημεία ζωής στους Έλληνες αντιπροσώπους στο Λονδίνο. Αφού οι Έλληνες έστειλαν γράμμα στους Αμερικανούς ζητώντας εξηγήσεις για την καθυστέρηση, έλαβαν από αυτούς την απαίτηση και άλλων χρημάτων. Οι Έλληνες, απελπισμένοι από την εξέλιξη της υπόθεσης, ανέθεσαν στον έμπορο Α. Κοντόσταυλο από τη Χίο που ζούσε στο Λονδίνο να μεταβεί στις Ηνωμένες Πολιτείες προκειμένου να δει από κοντά την κατάσταση.


Α.Κοντόσταυλος

Αυτό που αντίκρυσε ο Κοντόσταυλος φτάνοντας στη Νέα Υόρκη τον Απρίλιο του 1826, ήταν πολύ χειρότερο από αυτό που ανέμενε. Από τη μία πλευρά οι φρεγάτες απείχαν πολύ από το να είναι έτοιμες και από την άλλη οι κατασκευαστές απαιτούσαν επιπλέον 400.000 δολλάρια για την αποπεράτωση της μίας μόνο από αυτές και απειλούσαν ότι σε περίπτωση μη πληρωμής θα πουλούσαν τις φρεγάτες σε δημοπρασία!

Ο Κοντόσταυλος, απελπισμένος, αποφάσισε να μεταβεί στην Ουάσιγκτον και να απευθυνθεί απευθείας στην αμερικανική κυβέρνηση. Πράγματι, κατόρθωσε να συναντηθεί με τον πρόεδρο των ΗΠΑ Adams και να του εκθέσει το θέμα των φρεγατών. Η αμερικανική κυβέρνηση αποφάσισε, τότε, να παραβεί την αρχή της ουδετερότητας και να αγοράσει τη μία από τις δύο φρεγάτες επιτρέποντας έτσι στην άλλη φρεγάτα να αυτονομηθεί, να ολοκληρωθεί και να παραδοθεί στους Έλληνες.

Τζον Κουίνσι Άνταμς.
Πρόεδρος των ΗΠΑ (1825-1829)

Παρά τη διευκόλυνση αυτή, η κατάσταση ήταν ακόμη δύσκολη για τους Έλληνες καθώς οι κατασκευαστές ζητούσαν, όπως είπαμε, 400.000 δολάρια επιπλέον για τη μία μόνο από αυτές! Έτσι, η υπόθεση πήγε στα αμερικανικά δικαστήρια τα οποία απλώς υποβίβασαν τις απαιτήσεις των κατασκευαστών από 400.000 δολάρια σε 150.000. Λέγεται ότι ο δικηγόρος των Ελλήνων H.Sedgwick, στο άκουσμα της απόφασης, είπε στον πρόεδρο του δικαστηρίου: "Κύριε, κάνατε ό,τι μπορούσατε για να καταστρέψετε ένα έθνος (την Ελλάδα) και να ατιμάσετε ένα άλλο (την Αμερική)"

Η φρεγάτα Ελλάς


Εν πάσει περιπτώσει, με την απόφαση αυτή απελευθερώθηκε τουλάχιστον η μία φρεγάτα, η οποία ονομάστηκε Ελλάς και μετά από πλου 50 ημερών έφτασε το Νοέμβριο του 1826 στο Ναύπλιο.


Επίλογος

Συνοψίζοντας μπορούμε να πούμε τα εξής: H Ελλάδα κατέβαλλε για την αγορά πλοίων στην Αγγλία και την Αμερική το ποσό των 315.000 λιρών. Τα χρήματα αυτά δόθηκαν από το δεύτερο δάνειο της "ανεξαρτησίας" που κατόρθωσε να λάβει η Ελλάδα το Φεβρουάριο του 1825, το καθαρό ποσό του οποίου ανερχόταν σε 1.100.000 λίρες. Δηλαδή, η Ελλάδα ξόδεψε το 1/3 του δανείου αυτού για πλοία πολύ λιγότερα από όσα είχε παραγγείλει και τα οποία, φτάνοντας στην Ελλάδα καθυστερημένα, ελάχιστες υπηρεσίες πρόσφεραν στον Αγώνα.

Εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι ο διευθυντής των ναυπηγείων που εκμεταλλεύτηκαν την ανάγκη και την άγνοια των Ελλήνων και κερδοσκόπησαν σε βάρος τους ήταν ο Bayard, πρόεδρος του Φιλελληνικού Κομιτάτου !

Σε σχέση με τον άνθρωπο, τώρα, που διαπραγματευόταν την κατασκευή των φρεγατών στην Αμερική, τον Α.Κοντόσταυλο, να πούμε πως κατηγορήθηκε ότι δωροδοκήθηκε από τους Αμερικανούς κατασκευαστές προκειμένου να μην εφαρμόσει τις ρήτρες της συμφωνίας. Την άποψη αυτή συμμερίζεται ο ιστορικός Τ.Βουρνάς. Αντίθετα, ο καθηγητής Α.Ανδρεάδης που έγραψε την "Ιστορία των Εθνικών Δανείων, αμφισβητεί τις κατηγορίες αυτές και, αντίθετα, εξαίρει τον πατριωτισμό του. Ο ίδιος ο Κοντόσταυλος, για να αντικρούσει τις κατηγορίες αυτές, εξέδοσε ένα βιβλίο με τίτλο "Περί των εν Αμερική ναυπηγηθεισών φρεγατών"  




Τι έχουμε να παρατηρήσουμε παρακολουθώντας την παραπάνω ιστορία; Μα φυσικά, ότι η ίδια ιστορία επαναλαμβάνεται συνεχώς στις παραγγελίες πολεμικού υλικού: Υπερτιμολογήσεις, καθυστερήσεις, ελαττωματικά όπλα, όπλα που πιθανόν δε χρειαζόμαστε, μίζες. Η ίδια ιστορία 200 χρόνια τώρα.

Πώς θα μπορούσε, λοιπόν, τα υποβρύχια που παραγγείλαμε να μην έγερναν, πώς θα μπορούσε να είχαν παραδοθεί στην ώρα τους, πώς θα μπορούσε να είχαν ένα λογικό κόστος, πώς θα μπορούσε να μην υπήρχαν άνθρωποι που θα λαδώνονταν για να προχωρήσουν στην αγορά αυτή; Πώς θα μπορούσαν, κύριε Βενιζέλε;

Πηγή: Ιστορία των Εθνικών Δανείων, Α.Ανδρεάδη (1904)



Για το τέλος αφήνουμε μερικές ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες για τους πρωταγωνιστές της ανάρτησης αντιγράφοντας από τη wikipedia:

α) Η Καρτερία γρήγορα κέρδισε τη φήμη επίφοβου πολεμικού πλοίου και πρόλαβε να προσφέρει μεγάλες υπηρεσίες τα τελευταία χρόνια του ναυτικού αγώνα της ανεξαρτησίας. Μεταξύ των άλλων επιτυχημένων πολεμικών ενεργειών της περιλαμβάνεται η επιδρομή στο λιμάνι της Ιτέας στις 17 ή 18 Σεπτεμβρίου 1827, κατά την οποία ανατίναξε ή βύθισε 4 οθωμανικά πλοία. Σταμάτησε να χρησιμοποιείται μετά το 1830 λόγω της κακής κατάστασης των μηχανών της

β) Η φρεγάτα Ελλάς πρόλαβε κι αυτή - παρά την καθυστερημένη παράδοσή της - να πάρει μέρος στον Αγώνα. Στις 30-31 Μαΐου 1828 βύθισε δύο τουρκικές κορβέτες στη ναυμαχία του Κάβο Μπαμπά. Το τέλος της, όμως, ήταν άδοξο: Πυρπολήθηκε από τον πρώην κυβερνήτη της Α. Μιαούλη (!) την 1η Αυγούστου 1831 κατά τη στάση των Υδραίων εναντίον του Καποδίστρια (!)

γ) Λίγα χρόνια μετά την επιστροφή του Α. Κοντόσταυλου στην Αθήνα κατασκευάστηκε για λογαριασμό του, κοντά στην πλατεία Κλαυθμώνος, στο μέρος που βρίσκεται σήμερα το κτίριο της παλιάς Βουλής, ένα πολυτελέστατο μέγαρο το οποίο χρησιμοποιήθηκε για τη στέγαση της βουλής και της γερουσίας μέχρι το 1854, οπότε και καταστράφηκε από πυρκαγιά. Το γεγονός αυτό δημιούργησε υποψίες στο λαό που θεώρησε ότι τα χρήματα για την κατασκευή του μεγάρου αυτού προήλθαν από το αγγλικό δάνειο που διαχειρίστηκε ο Κοντόσταυλος για τη ναυπήγηση των φρεγατών στην Αμερική. Φτιάχτηκε, μάλιστα, και το εξής σατιρικό τετράστιχο


Ο οίκος σου Κοντόσταυλε
μακρόθεν ομοιάζει
τρίκροτον εξ Αμερικής
εξ ου αυτός πηγάζει 






1 σχόλιο:

  1. Συγχαρητήρια για την δημοσίευση σας! Θα ήθελα να σας ενημερώσω ότι θα χρησιμοποιήσω μερικώς το άρθρο σας στην σελίδα του ιστολογίου: http://oantikrisths.blogspot.gr/2015/02/blog-post_27.html

    ΑπάντησηΔιαγραφή